Siyasette en önemli rolü oynayan faktör liderler olduğu için, liderler üzerine bir analiz yapılması gerekir. Burada yapılacak olan analiz belki bugüne kadar yapılmamış olabilir ya da yapılmıştır da ben bilmiyorumdur. Bu önemli değil aslında, bütün buradakileri tamamen kendi düşünsel birikimim, bilgi birikimim ve gözlemlerimle oluşturdum.
Bugüne kadar dünya üzerinde gelmiş ve gelecek olan bütün liderleri bir çalışmada toplamak için 0’dan başlayıp 10’a kadar devam eden bir sayı doğrusundaki ondalık rakamlar da dâhil olmak üzere gösterecek olursak, sayıların belirteceği liderlik özellikleri şöyle olabilir:
1.Sınıf Lider: Zaman içinde bir devlet kurmuş ve halen bu kurmuş olduğu devlet devamlılığını sürdürüyor ve gelecekte de sürdürecekse, bu devleti kuran kişi birinci sınıf bir liderdir. Birinci sınıf liderler 1 ile 1.99 arasında sıralandırılıyor olsun. Bu ondalıklı sıralandırma şunun içindir. Her devlet kuran liderin devleti kurarken dünyanın bulunduğu durum ve zaman, devleti kurduğunda karşılaştığı zorluklar ve bu zorlukları aşabilme yeteneği, istediğinin ve düşündüğünün ne kadarını yapabildiğini düşündüğümüzde, kişilerin liderlik yeteneklerini tam anlamıyla ifade edebilmek için oluşturduğumuz sistemdir. Bu sisteme ihtiyaç vardır, çünkü her lider aynı derecede olamaz. Bu alanda incelediğimiz lideri 1. Sınıf kabul edersek içlerindeki en başarılıya haksızlık etmiş oluruz. Çünkü onun gösterdiği çaba ve beceri diğerlerinden fazladır. (Bu tutumum düşünce yapımın ne kadar gelişmiş olduğunun bir göstergesidir.) Oluşturulacak olan sistemde oluşabilecek her duruma karşılık bir açıklama getirmek gerekir.
Bir lider bir soruna bir çözüm önerisi getirmiş olsun. Eğer bu çözümü sorun çıkmadan önce gündeme getiriyorsa ve yaşayan zamanda bulunan bu çözüm gelecekte de benzer sorunlara kaynaklık ediyorsa, bulunan yol sorunları çözdürebiliyorsa, bu sistemi kuran kişinin tanımladığım liderlik skalasındaki konumu 1’den 0’a doğru yükseliyor demektir. 0. Lider en mükemmel liderdir ve bugüne kadar dünyada eşi benzeri bulunmamaktadır. Burada dikkat edilecek olan nokta ise liderin kurduğu devlet yaşarsa 1.Sınıf Lider olarak kalabilir. Bunun için bugün 1.Sınıf Lider olan bir kişi yarın 1.Sınıf Lider olamayabilir.
2.Sınıf Lider: Bu sınıftaki liderlerin genel özelliği ise, zaman içinde bir devlet kurmuş ama şimdiki zamanda kurduğu devletin yaşamıyor olmasıdır. Yine bu sınıf liderlerin skalada gösterimi 2 ile 2.99 arasındadır. Bu durumu oluşturan nedenleri ise şöyle tanımlayabiliriz: Devleti kurduğu zamandaki dünyanın durumu, devleti kurarken karşılaştığı zorluklar ve düşündüklerini ne kadar gerçekleştirebildiği. Bunlara ek olarak sıralamayı en fazla etkileyen durum ise kurduğu devletin ne kadar yaşadığıdır. Grup içindeki sıralamada rol oynayan bir faktör ise, kendinden sonra gelen bir liderin, ben bunu 3.Sınıf Lider olarak adlandıracağım, 2.Sınıf Liderin kurduğu düzeni büyük ölçüde değiştirmesidir. Bu lideri skalada 2’den 2.99’a kadar düşürebilir. Çünkü kurduğu sistem iyi bir düzen olmamış ve değiştirilme ihtiyacı duyulmuştur. Bu liderlerin diğer önemli özelliği ise yaşanılan zamanda isminden söz ediliyor olmasıdır.
3.Sınıf Lider: Bu sınıftaki liderin özelliği ise 2.Sınıf Lider’in kurduğu düzeni büyük ölçüde değiştirmiş olmasıdır. Adından, düzeni kuran kişinin adından daha çok söz edilmesidir. Bu grup da kendi içinde 3 ile 3.99 arasında sınıflandırılabilir. Belirli bir düzen içinde 3.Sınıf Lider birden fazla olabilir. Bu durumda sıralamaları, düzeni en fazla kendi düşünceleri ile değiştirmesi ve yaptığı değişikliklerin süresinin ne kadar olduğu ve de yaşanılan zamanda adından ne kadar söz edildiğine bağlıdır. Dünyada yaşamış, yaşayan ve yaşayacak olan önemli liderlerin büyük bir kısmı bu grup içinde sınıflandırılabilir.
Buraya kadar açıkladığım liderlik gruplarından özetle bahsedersek: 1.Sınıf Lider kurduğu devleti yaşayan kişidir ve devlet yaşadığı sürece 1.Sınıf Lider’dir. 2.Sınıf Lider ise geçmişte bir devlet kurmuş ama şimdi devleti yaşamayan ancak adından yaşanılan zamanda bahsedilen kişidir. 3. Sınıf Lider’e gelince, 2.Sınıf Lider’in kurduğu devlet düzeninde önemli değişiklikler yapıp, yaşanılan zamanda adının 2.Sınıf Lider’in adından daha fazla söz edildiği kişidir.
4.Sınıf Lider: Bu sınıftaki liderler 4 ile 4.99 arasında sınıflandırılabilir. Önemli özellikleri geçmişte yaşayan devletlerde görev yapmış, ancak yaşanılan zamanda adından zaman zaman bahsedilen liderlerdir. 3.Sınıf Lider’den ve 2.Sınıf Lider’den sonra gelir. Sınıflandırılma, yaşanılan zamanda liderin bahsedilme sıklığına ve üzerinden geçmiş olan zamana göre şekillendirilir. Bu tip liderler 2.Sınıf veya 3.Sınıf liderlerin sebepleri ya da sonuçlarıdır. 2.Sınıf ve 3.Sınıf liderlerden önce ise 4’e, sonra iseler 4.99’a yaklaşırlar.
5.Sınıf Lider: Bu sınıftaki liderler yaşanılan zamanda var olan devletin, daha önceki yönetimlerinde bulunmuş, adları zaman zaman gündeme gelen liderlerdir. Bu sınıf 5 ile 5.99 arasında sınıflandırılabilir. Sınıflandırılma, liderin bahsedilme sıklığına ve üzerinden geçmiş olduğu zamana göre şekillendirilir. Önemli özellikleri, var olan devletlerde geçmişte yaşanılan bir zamanda kilit rol oynamalarıdır. Ancak oynadıkları rol çok kısıtlı olup, ayrıntılı incelemeler sonucunda ortaya çıkmaktadır.
6.Sınıf Lider: Yaşanılan zamanda var olan devlette yönetimin başında olan ve isminin dünyada yankı uyandırdığı liderlerdir. 6 ile 6.99 arasında sınıflandırılabilirler. Skalada sıralanmalarındaki en önemli etken dünya çapında ne kadar bilindikleri ve yönettikleri halklar tarafından ne kadar benimsendikleridir. Bu sınıf liderler görevlerini bitirdikleri zaman diğer gruplarda anlattığımız kriterlere göre üzerlerinden zaman geçtikçe sınıflandırılacaklardır.
7.Sınıf Lider: Geçmişte var olan devletlerde yönetimde bulunmuş ama yaşanılan zamanda adı anılmayan liderlerdir. Sadece adları tarih kitaplarında ve kronolojilerde vardır. Kayda değer icraatları yoktur. Sadece yaşanılan zamanda sistemin devamlılığını sağlamıştır. 7 ile 7.99 arasında sınıflandırılabilirler ve sınıflandırmada en önemli koşul yönetimde bulunma süreleridir. Bir de yaşanılan zamanın zorluk derecesidir.
8.Sınıf Lider: Yaşanılan zamanda var olan devletlerin geçmişlerinde yönetimde bulunmuş ama isimleri unutulmuş liderlerdir. 8 ile 8.99 arasında sınıflandırılabilirler. Yine bu grup tarih kitaplarında ve kronolojilerde yer alır ve yönetimde kalma süreleri ve yaşanılan zamanın zorluk dereceleri skalanın oluşmasında önemli rol oynar.
9.Sınıf Lider: Yaşanılan zamanda var olan devlette yönetimde bulunan ve sisteme katkıları yok denecek kadar az olan ve mevcut düzenin devamı gereğince konumlarında duran veya durdurulan liderlerdir. 9 ile 9.99 arasında sınıflandırılabilirler. Bu grubun en önemli özeliği yönetimde bulundukları sırada kendi akılları ve becerileriyle ne kadar bağımsız iş yapabildikleridir.
10.Sınıf Lider: Zamanın bir yerinde yönetimde bulunmuş ama yaşanılan zamanda hiç bahsedilmeyen ve hiçbir yerde adı sanı anılmayan ve yazılmayan liderlerdir. Liderlerin büyük bir çoğunluğu zaman içinde ne yazık ki bu gruba girmektedirler.
Ben burada liderleri bir sınıflandırmaya tabi tuttum. Bu sınıflandırmayı tamamen kendi düşünce ve bilgi birikimimle oluşturdum. Şimdiki zamanda bu sınıflandırma bir anlam ifade etmeyebilir ama gelecek zamanda çok işe yarayacağı, üstün öngörüşlülük sezilerime göre açıktır. Bu, ileride bir bilim dalı oluşturabilecek güçte bir düşüncenin oluşturulmasının ilk adımıdır. İlklerin adamı olarak şimdiki zamanda yaptığım bu düşünce çalışmasına gülünecektir ama ilerleyen zamanlarda önem kazanıp bir bilim dalı haline gelecektir.
Burada yaşamış ve yaşayan liderleri bu sınıflandırmaya göre sınıflandırmamı yazmadım. Aklımda, yaptığım çalışmaya göre bugüne kadar var olan liderlerin yerleri bellidir. Siz de yaptığım sınıflandırmaya göre liderleri sınıflandırabilirsiniz.
Şimdi de hangi gruba hangi özellikteki liderlerin girebileceği üzerinde duralım. Burada da temel iki ana grup oluşturdum. Biri “Amele Lider” diğeri ise “Hovarda Lider”. Bu kullandığım terimlerin gerçek anlamlarıyla bir alakası yoktur. Sadece bir zıtlık oluşturması için böyle adlandırdım. Aslında bakılıp iyice düşünülürse kişilerin yaptığı işlerin, terimlerin nitelediği anlamları soyut olarak içerdiği gözükmektedir. Şimdi bu terimleri açıklayalım.
Amele Lider
Amelenin özelliği yapacak belli bir işinin olmamasıdır. Bu yüzden de iş gruplarının en alt kısmında çalışanları oluştururlar. Üst idari kısımlar iş yapabilme yeteneğine hemen hemen sahip olmayıp, ameleye emir yağdırma ve işleri belli bir düzende yürütme işini yapar. Burada en önemli hatırlanması gereken nokta amele olmazsa işlerin yapılıp yürümeyeceğidir. Genelleme yaptığımda ameleyi kravat takmayıp bedeni ile iş gören anlamında kullanmaktayım.
Bazı yerler size okurken anlamsız gelebilir ama yazının tümünü okuyup üzerinde düşününce ve de düşünceleri birleştiren kilit noktaları bulunca, yazının ne kadar anlamlı olduğu ortaya çıkacaktır. Günlük hayattan bazı örnekler verecek olursak, inşaatta çalışan harç yoğuran kişiler birer ameledir. Şimdilerde teknolojinin gelişmesiyle harç yoğuran makinenin başında duran kişiler için de bu terimi kullanabiliriz. Bu kişiler işi bırakınca bina inşa etme faaliyeti durur. Sizin üst kademe grubunuz dünyanın en iyi takımı olsa dahi harç yoğuran amele işi bırakınca işin işleyişi durur. Yine bir örnek verecek olursak, gemi inşatta kaynakçılar, raspacılar, sac taşıyan işçiler, boyacılar işi bırakınca iş durur. Ne kadar yetenekli mühendisleriniz olursa olsun amele işi bırakınca iş durur. Yine bir örnek verecek olursak sokakları süpüren ve araçla çöpleri toplayan çöpçüler iş bırakırsa çöpler ortada kalır, ortalık kokar, insanlar rahatsız olur, düzen bozulur. İşinde ne kadar yetenekli amirleri olsa da amele işi bırakınca iş durur. Günlük hayattan verilecek örnekler çoktur, siz buradaki mantığı kullanarak diğer alanlarda da amelenin önemini ortaya çıkartabilirsiniz. Biz bu kadarla yetinelim. Burada amelenin ne kadar önemli olduğunu anlattık.
Şimdi gelelim bunun liderlikle ilişkisine, nasıl amele lider olunuyor terimine. Lider ülkeyi yöneten kişi demektir. Kişi yöneticiliği ne kadar iyi yaparsa liderliği o kadar iyi olur.
Şimdi yazarken aklıma okuduğum “Hizmet Eden Lider Olabilmek” adlı kitaptaki bir bilgi geldi. Yönetici ile liderlik arasında bir fark olduğundan bahsediyordu. Yönetici, bir kurum ve kuruluşu var olan kurallara göre yöneten kişi demektir. Var olan sisteme hiçbir yenilik katmaz diyordu. Lideri ise, var olan toplumdaki kurallara ve düzene yeni anlamlar yükleyerek ve yeni fikirler katarak, toplumu bir üst noktaya çıkaran kişidir diye tanımlıyordu. Yöneticiliğin ve liderliğin aynı kişide olamayacağını söylüyordu. Kişi ya liderdir ya da yöneticidir diyordu işin kısacası. Fikirlerimle oluşturduğum bu yazının bu bahsedilen kitapta yer alan fikirlerle hiçbir ilgisi yoktur. Kitabı okursanız anlarsınız. Bu bilgiyi sadece bu görüşü benimseyen insanların benim yanlış yaptığımı düşünmemeleri için veriyorum. Yönetici ile lider aynı değildir, sen bunlar arasında bir ayrım yapmayıp her ikisini aynı anlamda yazıyorsun, bu genel fikre göre yanlış tanımlıyorsun demeyiniz diyedir. Biz burada var olan şeylerden değil var olmayan şeyleri mevcut düzen üzerinden anlatmaya, fikirlerimizi açıklamaya çalışıyoruz.
Ben bu fikre katılmayarak, her liderin bir yönetici olduğunu söylüyorum. Çünkü lider o anda var olan kurallara göre yetişir, gelişir ve göreve geldiğinde var olan mevcut düzene göre yönetir. Ancak bu yetişme esnasında bir yandan işin ameleliğini yapıp bir yandan da işin teorisini öğrenirse, yeni fikirler ortaya atabilir ve yeni bir düzen kurabilir. İşte bizim söylediğimiz ve ortaya çıkardığımız “Amele Lider” teriminin dayandığı ana mantık budur. Yukarıda yaptığım sınıflandırmada açıkladığım 1.Sınıf Lider, 2.Sınıf Lider ve 3.Sınıf Lider bu Amele Lider grubuna girmektedir. Şimdi bu durumu açıklamaya başlayalım.
Amele Liderler, tüm sistemi kendi beyninde toplayıp, nerede noksan ve yanlış iş olabilir diye düşünüp, yine kendi bilgi ve tecrübeleri ile çıkan bu sorunlara karşı mücadele edip işi yoluna yani sistemi en uygun işleyecek düzene getirebilme yeteneğine sahiptirler. Üstün öngörüleri bulunup, daha olaylar ve sorunlar ortaya çıkmadan sistemin nerde hata vereceğini kestirip, sistem üzerinde düzeltmeler yapabilecek karakterdedirler. Burada belirtmek gerekecek şey ise şudur: Görevde olan liderler bu yazıyı okursalar ve biz acaba “Amele Lider” miyiz diye sorarsalar bunu anlamaları için sorgulayacakları tek şey şudur: Olaylar karşısında ben kendi bilgi ve tecrübemle sorunları çözebiliyor muyum? Bu soruya yanıt verebilmek için bir ipucu vermek lazım. Çünkü durum bu ipucu ile açıklık kazanacak ve sorumuzun cevabı olacaktır. Bu ipucu liderin, olayları ve sorunları çözme sırasında danışmanlarını ne şekilde kullandığı ile ilgilidir. Eğer lider düşündüğü çözümlerin olabilirliğinin kanıtlarını danışmanlarına araştırtıp, danışmanların verdiği bilgilere göre yaptığı düzenlemeyi veya projeyi yine kendi bilgi ve tecrübeleri ile düzenleyip kusursuz bir iş ortaya koyabiliyorsa işte bu lider “Amele Lider”dir. Sorun çözmedeki bu algoritma (işlem şeması) böyle işlemiyorsa demek ki lider Amele Lider değil “Hovarda Lider” tanımına girmektedir. Şimdi de “Hovarda Lider” terimini açıklayalım.
Hovarda Lider
Yazımıza kaldığımız algoritma sistemlerinden devam edelim. Eğer sorunların çözümünde lider, danışmanlarını esas sorun çözücü olarak görevlendiriyor, kendisi önemli hiçbir bilgisi ve tecrübesiyle sorun çözümünde veya proje oluşumunda katkı sağlamıyorsa ve yapılan bu sorun çözümünü ve projeleri kendisi yapmış gibi halka sunuyorsa ve de yapılan çalışmada emeği geçenleri anmıyorsa, işte bu tip liderler “Hovarda Lider” tanımına girmektedir.
“Hovarda Lider” danışmanları aracılığı ile ülkeyi yönetir. Sunduğu projelerde kendisinin bilgi ve tecrübesi yoktur. Sadece danışmanların yaptığı çalışmalarla halkın önünde çıkıp nutuk atarak okur ve bu yazılanları ben yaptım diye hava atar. 4. Sınıf, 5. Sınıf, 7. Sınıf, 8. Sınıf, 9. Sınıf ve 10. Sınıf liderler bu “Hovarda Lider” tanımına girmektedir. 6. Sınıf liderin gireceği grup ise görevi bitip üzerinden zaman geçtiğinde anlaşılacaktır. Bu Hovarda Liderlerin danışmanlığını yapan kişiler bazı liderlik özelliklerini gösterseler de, bir kişinin altında çalışıp yaptığı çalışmalara “Bu benim çalışmamdır, görevde bulunan “Hovarda Lider”in çalışması değildir” diyemediklerinden dolayı lider sayılmazlar. Eğer sayılacak olursalar 10. Sınıf liderler grubuna girerler. Bu “Hovarda Lider”ler üzerinde durmaya pek gerek yoktur. İş başında bulundukları süre içinde devleşirler, putlaşırlar ancak, görevden düştükleri zaman üzerinden zaman geçtikçe unutup giderler ve belirttiğimiz sınıflandırmalar içinde yer alırlar.
“Amele Lider” ile “Hovarda Lider” arasındaki en önemli farkları hatırlayıp şimdilik bu konudaki yazımızı bitirelim.
“Amele Lider”ler bir konu üzerinde çalışma yaptıkları zaman danışmanlarına, düşündüğü konudaki bilgi eksiklerini gidermek ve daha sağlam ve kusursuz bir sistem ve düzen oluşturabilmek için, güncel ve tarihsel araştırma yapmalarını emrederler ve danışmanların sundukları belgeler ile kendi zihinlerinde de çalışmalarına son halini verirler. Danışmanları yanlış veya eksik bir bilgi getirdiğinde onları uyarabilecek yeteneğe ve bilgiye sahiplerdir. “Hovarda Lider”ler ise danışmanlarının düşündüklerini aynen aktarırlar. Danışmanlarının getirdikleri projelerde önemli bir değişiklik yapabilecek kapasiteye sahip değildirler. Danışmanları yanlış ve eksik bilgi getirdiğinde o bilgiyi aynen aktarır, üzerinde bir değişiklik yapamazlar. Çünkü yetenekleri ve bilgileri yoktur. Ülkeyi yöneten aslında “Hovarda Lider” değil danışmanlarıdır. Danışmanlar iyi değilse yönetilen bu ülkenin durumu kötüdür. “Hovarda Lider”lerin yönetebilme özellikleri az olduğundan etkili işbilir danışmanlar yanlarında barındırmazlar. Çünkü etkili bir danışman her an liderlik koltuğunu onun elinden alabilir. Yanlarında danışman olarak liderlik özelliği olmayan, ancak bilgi toplayabilen ve yaşadığı tecrübelerden sonuç çıkarabilen ve kurulu olan sistemlerden aşırma bilgiler sağlayıp mevcut düzene yama yapabilen kişiler bulundururlar. Danışman olan kişi liderinden daha ileri olamaz, olsa lider o olurdu.
09.02.2011